تحول دیجیتال و تاثیرات اجتماعی-فرهنگی آن

به گفته دانشمندان علوم اجتماعی، فناوری ارتباطات دیجیتال دگرگونی‌های اساسی در جوامع سراسر جهان ایجاد کرده از این رو شیوه مطالعه تعاملات اجتماعی نیز تغییر کرده است.

طی عصرهای گذشته، بشر با روند کُند پیشرفت‌ صنعت و تکنولوژی مواجه بود اما طی چند دهه اخیر  رشد صنایع  و فناوری‌ها، سرعت نجومی گرفته و این رشد ابعاد گوناگون و متنوعی داشته است. این رشد سریع و چند جانبه فناوری‌ها طی دهه‌های اخیر، تاثیرات فراگیری بر جوامع انسانی گذاشته است.

 تجربه زندگی روزمره ما در فضای جدیدی غوطه‌ور است که به صورت چشمگیری با تجربه زندگانی نیاکان همه ما متفاوت است.

در گذشته دسترسی به اطلاعات سخت بود و آرمان‌شهر دانش‌نامه‌ها قدرت مطلق به حساب می‌آمد زیرا امکانی بود که همه به آن دسترسی نداشتند. اما در واقعیت دیجیتال نوین، دسترسی به کلان داده‌ها برای عموم ممکن شده و به تبع آن، آگاهی عمومی افزایش یافته است.

واضح است که تغییرات اساسی در آگاهی انسان‌ها، تاثیرات مهمی بر فرهنگ انسانی دارد. در واقع آگاهی، فرهنگ جوامع را دستخوش تغییرات بسیاری از جمله تغییر در نگرش افراد به زندگی و تغییر در سبک زندگی کرده است.

تغییرات اجتماعی با تحول دیجیتال

در عصر تحول دیجیتال، یکی از دغدغه‌های مسئولان اجتماعی و کارشناسان فرهنگی تاثیرات ابزارهای دیجیتال بر زندگی اجتماعی و فرهنگ جوامع است.

در واقعیت دیجیتال نوین، دسترسی به کلان داده‌ها آگاهی عمومی را افزایش داده است واضح است که تغییرات اساسی در آگاهی انسان‌ها تاثیرات مهمی بر فرهنگ انسانی دارد. این آگاهی فرهنگ جوامع را دستخوش تغییرات بسیاری از جمله نگرش به زندگی و تغییر در سبک تفکر کرده است.

مطالعات دیجیتال در علوم اجتماعی، تاثیر فناوری‌های دیجیتال و اینترنت را بر جوامع انسانی بررسی می‌کند. بر این اساس، پیامدهای استفاده از فناوری‌های دیجیتال شامل گوشی‌های هوشمند، رایانه‌ها، هوش مصنوعی،  پلتفرم‌های آنلاین و به طور کلی شبکه‌های اجتماعی بر روابط انسانی، روابط اجتماعی، فرهنگ افراد و فرهنگ جوامع مطالعه می‌شود. 

امروزه اینترنت و به طور خاص فضای مجازی به همه اشخاص مربوط است زیرا واقعیت جدید زندگانی ما است. ردپای فراگیری فناوری‌های دیجیتال و رسانه‌های اجتماعی در تمام حوزه‌های زندگانی روزمره بشر وجود دارد. از این رو، یک فرهنگ دیجیتال در چنین واقعیت نوظهوری در حال شکل‌گیری میان انسان‌ها است.

ادغام واقعیت و مجازی 

آنچه مسلم است تحول دیجیتال به تغییرات فرهنگی در جوامع منتج می‌شود. یکی از علل این تغییرات، دگرگونی‌های جامعه و کمرنگ شدن و در نهایت محو شدن تمایز بین دنیای واقعی و دنیای مجازی برای افراد است.

همه ما به خوبی درک می‌کنیم که مشغول زندگی در یک دنیای کاملا پویا هستیم؛ این دنیای پویا دائما و به سرعت در حال دگرگونی است و این تغییرات در نتیجه فراگیر بودن فناوری‌های ارتباطات و اطلاعات در زندگی افراد جامعه است. 

 از دهه نود میلادی به این سو، همگرایی فناورانه ارتباطات و محاسبات رایانه‌ای دگرگونی شگرفی داشته و شبکه اینترنت جهانی، در کنار ارتباطات جامع تلفن‌ همراه به یک عنصر همه‌گیر در جوامع امروزی تبدیل شده و بر زندگی تک تک افراد جامعه تاثیرگذار بوده است. 

امروزه با آنلاین شدن امور بانکی و اداری و حتی خرید و فروش و تحصیل و تفریحات، افراد جامعه روزمرگی‌هایشان را در فضای بیش از حد متصل دیجیتالی تجربه می‌کنند و تجربه شخصی و اجتماعی آنها به شدت از این فضا متاثر است. 

به علاوه، در نتیجه استفاده رو به افزایش از هوش مصنوعی، فناوری‌های دیجیتال رفته رفته هوشمند و شخصی‌سازی شده‌اند. بنابراین، تعامل و تجربه فردی از طریق متصل شدن همان فرد به کلان داده‌ها پدیدار می‌شوند. افراد اطلاعات شخصی‌سازی شده از کلان داده‌ها دریافت می‌کنند که بر تصمیمات فردی‌شان و در نتیجه سبک تفکر و نگرششان تاثیرگذار است. 

در فضایی که از هوش مصنوعی استفاده می‌شود، تجربه یک فرد با فرد دیگر متفاوت است اما اتصال کلان‌ داده‌ها به هم روند تجربیات تمام افراد را همسان و همراستا با تحول دیجیتال تغییر می‌دهد که در نتیجه آن فرهنگ کل جامعه دچار دگرگونی می‌شود.   

ثمره «همه‌گیری» فناوری‌های دیجیتال

تحولات فرهنگی یک پدیده ثابت در طول تاریخ بشر بوده و خواهد بود. با این وجود، ابزارهای دیجیتال، و دیجیتالی‌سازی فرآیندها به تحولات فرهنگی سرعت بخشیده است. 

شاید هنوز تعیین ماهیت واقعیت دیجیتال به طور کامل ممکن نباشد اما درباره تجربه انسانی در دوران دیجیتال، می‌توان ادعا کرد فرهنگ جوامع در حال دگرگونی نوینی است که پیش از این تجربه نشده است. نکته جالب آنکه این تغییرات فرهنگی با مقاومت اندکی از جانب افراد یک جامعه مواجه می‌شوند!

در این فضای دیجیتال، الگوریتم‌ها بر زندگی روزمره شامل رفتارها، قضاوت و تصمیم‌گیری، فعالیت‌های فرهنگی، نگرش به هنر و علم، حتی بر ارزش‌های ما تاثیرگذار است.

این واقعیت بر کسی پوشیده نیست که دستگاه‌های دیجیتالی مورد استفاده ما، اثراتی از تعاملات ما، فعالیت‌های آنلاین ما و حتی فعالیت‌های فیزیکی ما ثبت می‌کنند. پس از آنجایی که ابزارهای دیجیتال تقریبا در تمام جنبه‌های زندگی ما نفود کرده‌اند، ما به ابزارهایی متصل هستیم که دائما داده‌هایی به ما ارائه می‌دهند؛ همزمان همان دستگاه‌ها مدام در حال جمع‌آوری داده و تجزیه و تحلیل واکنش‌ها و فعالیت‌های ما هستند!

این نکته را باید مد نظر داشت که در همین حین تصور انسان‌ها از حریم خصوصی و امنیت نیز در حال تغییر است بنابراین آموزش استفاده بهینه از ابزار دیجیتال و فضای دیجیتال، زندگی را برای همگان آسان‌تر و حرکت در مسیر تحول دیجیتال را امن‌تر می‌کند.

فرهنگ دیجیتال و آسیب‌های اجتماعی

دیجیتالی‌سازی یا دیجیتالیزاسیون به ادغام فناوری‌های دیجیتال در جنبه‌های مختلف زندگی اجتماعی از روزمرگی‌های شخصی تا ابعاد مختلف کسب و کار و تحصیلات علمی دلالت دارد. دیجیتالی‌سازی یکی از  پدیده‌های اجتناب‌ناپذیر در عصر ماست. زندگی آنلاین و ابزارهای دیجیتال بخش جدایی‌ناپذیر در زندگی افراد شده‌اند. دامنه تاثیرگذاری این ابزارها بر جوامع، کسب و کارها و به طور کلی زندگی شخصی افراد بسیار پرنفوذ بوده است.

آنچه مسلم است، همه ما در عصر انقلاب فناورانه زندگی می‌کنیم بنابراین باید در کنار شناخت مزایا، از خطرات آن نیز آگاه باشیم. گرچه توسعه فناوری و دیجیتالی‌سازی همزمان می‌توانند یک فرصت بزرگ برای بهره بردن از کلان‌ داده‌ها باشد، اما تغییرات فرهنگی جوامع و تحولات اجتماعی ناشی از آن نیز به صورت نامحسوس اتفاق می‌افتد. 

سخن پایانی 

توسعه فناوری‌های دیجیتال در کنار فرهنگ در حال ظهور اینترنت که مشارکت فراگیر و تعامل را ترویج می‌دهد، نگرش افراد به مسائل اجتماعی را تغییر داده است. از سوی دیگر، آسانی مشارکت و تعاملات بین فردی در فضای اینترنت با استفاده از ابزارهای دیجیتال، ارتباطات راحت و بدون ملاحظه را ناخودآگاه میان اشخاص در جوامع گوناگون رواج داده است. همین امر باعث تغییر رویکرد اشخاص به فرهنگ و منجر به تغییرات اجتماعی گسترده‌ای خواهد شد. 

میزان داده‌هایی که از ابزارهای دیجیتال تولید می‌شوند به قدری عظیم است که فرصت‌های بی‌پایانی برای خدمات نوآورانه و محصولات نوین در اختیار بشر می‌گذارد. استفاده از این فناوری‌ها بهره بسیاری برای افراد و جوامع داشته اما لزوما این خدمات و محصولات در راستای خدمت به بشریت نیست بلکه ممکن است افرادی سودجو برای منافع خودشان و در راستای تسلط بر جوامع از آن داده‌ها سوء استفاده کنند. 

بنابراین می‌توان نتیجه گرفت همراستا با تغییر فرهنگ جوامع در نتیجه دیجیتالی‌سازی جهان، هشدار درباره آسیب‌های دیجیتال و آگاه‌سازی افراد اهمیت ویژه‌ای دارد.

پایان/